8 Οκτ 2012

Το αλφάβητο Ι


Αλφάβητο, αλφαβητική γραφή και είδη γραφής



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ
Κάνετε αριστερό κλικ εδώ





Σχετικές αναρτήσεις
Το αλφάβητο: Oι πολιτισμικές επιπτώσεις της ανακάλυψης του αλφαβήτου

Η σχετική βιβλιογραφία και πληροφορίες για τους αναφερόμενους παρατίθενται στην ανάρτηση Το αλφάβητο: Αλφάβητο, αλφαβητική γραφή και είδη γραφής
Η ανάρτηση Αλφάβητο και αλφαβητική γραφή  
περιλαμβάνει το περιεχόμενο των  υπολοίπων πέντε αναρτήσεων όπως είχε διαμορφωθεί το 2013 (χωρίς να ενημερώνεται αυτή η ανάρτηση με νεώτερες προσθήκες και διορθώσεις)




Άλλες αναρτήσεις με θέμα ιστορικό και γλωσσολογικό 

1. Ο Νικόλαος Ανδριώτης για τους αρχαίους Μακεδόνες και την αρχαία μακεδονική γλώσσα
2. Η γλώσσα της πλειονότητας στο κράτος των Σκοπίων







Το αλφάβητο: Αλφάβητο, αλφαβητική γραφή και είδη γραφής



Περιεχόμενα


1. Οι γλωσσικοί  ήχοι, το αλφάβητο και η αλφαβητική γραφή

2. Προβαθμίδες γραφής και είδη συστημάτων γραφής

3. Η αλφαβητική γραφή

4 Το αλφάβητο

5. Η πορεία προς το αλφάβητο

6. Η σημασία τηςαλφαβητικής γραφής 

 



Ι. Οι γλωσσικοί ήχοι, το αλφάβητο και η αλφαβητική γραφή

 

Ο καθημερινός μας λόγος αποτελείται από προτάσεις που είναι απαραίτητο να συνδέονται λογικά μεταξύ τους. Οι προτάσεις σχηματίζονται από λέξεις και οι λέξεις μπορεί να διαιρεθούν σε συλλαβές.

 Οι λέξεις είναι τα ελάχιστα συμπλέγματα γλωσσικών ήχων που  σημαίνουν κάτι. Εκφέρονται αυτόνομα, δηλαδή άνεξάρτητα η μία από την άλλη. Παράδειγμα η λέξη λέξη.   Όταν μιλάμε, και καθαρότερα όταν γράφουμε, αφήνουμε κενό μεταξύ δύο λέξεων που εκφέρονται διαδοχικά.

Μια πρόταση αποτελείται από λέξεις που συνδέονται σύμφωνα με  τη γραμματική και το συντακτικό μιας γλώσσας για να ανακοινώνονται, μεταβιβάζονται, υποβάλλονται  πληροφορίες, γνώμες, απόψεις, εντολές, παρακλήσεις, αποφάσεις, συμπεράσματα ερωτήσεις κ.λ.π, και γενικά κάτι με πλήρως καθορισμένο νόημα. 

 Κατά κανόνα με εξαιρέσεις, μια λέξη μόνη της δεν δίνει καμμιά πληροφορία και επομένως δεν μπορεί να αποτελεί πρόταση. Εξαρέσεις του κανόνα αμέσως τώρα: Η λέξη ναι και η λέξη όχι μπορεί να αποτελούν πρόταση όταν εκφέρονται ως απάντηση σε συγκεκριμένη ερώτηση και όταν εκφράζουν ερώτηση (ναι; ), και μόνο με αυτούς τους τρόπους χρησιμοποιούνται.  Εξαιρέσεις του κανόνα επίσης οι προτάσεις:  Φύγε.   -     Ξημέρωσε.   -   Ξημέρωσε;   -   Πονώ.   -   και πολλές παρόμοιες

 

Είπαμε ότι οι λέξεις αποτελούνται από συλλαβές. τι είναι όμως οι συλλαβές;                                                                                

Οι συλλαβές είναι οι ελάχιστοι γλωσσικοί ήχοι που εκφέρονται αυτόνομα, δηλαδή ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο.           

Για παράδειγμα οι συλλαβικοί ήχοι  [μη], [τε],  [ρα] είναι αυτόνομοι. Τον καθένα μπορούμε να τον εκφέρουμε και να τον ακούσουμε μόνο του. Μόνος  του ο καθένας δεν σημαίνει τίποτε  Όταν τους εκφέρουμε διαδοχικά με αυτήν την σειρά και χωρίς να δημιουργούνται ηχητικά κενά (σιωπές) μεταξύ της εκφοράς δύο διαδοχικών ήχων, δηλαδή όταν τους συνεκφέρουμε με τη σωστή σειρά, ακουγεται ο ήχος της συνεκφοράς αυτών των τριών συλλαβικών ήχων. Τον αποδίδουμε γραπτά ως [μητέρα].

Επί χιλιετίες αφ’ ότου ξεκίνησε η γραφή, οι άνθρωποι θεωρούσαν τους συλλαβικούς ήχους ως απλούς γλωσσικούς ήχους, Η  μεγάλη ανακάλυψη, η συνδεδεμένη  απόλυτα  με τη δημιουργία της  αλφαβητικής γραφής είναι ότι                                        

Οι συλλαβές, (οι συλλαβικοί γλωσσικοί ήχοι),  είναι σύνθετοι ήχοι.

Η ανάλυση των συλλαβών στους απλούς γλωσσικούς ήχους από τη συνεκφορά των οποίων σχηματίζονται οι κάθε είδους συλλαβές, άκολουθήθηκε από την καταγραφή  όλων των απλών γλωσσικών ήχων   της γλώσσας που χρησιμοποιούσαν οι άθρωποι που ανέλυσαν τους συλλαβικούς ήχους της γλώσσας τους                                             

Τους απλούς γλωσσικούς ήχους τους ονομάζουμε φθόγγους.

Οι φθόγγοι   

Δεν αναλύονται σε πιο απλούς γλωσσικούς ήχους .  

Δεν προφέρονται ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο  

Συνεκφέρονται δύο ή περισσότεροι μαζί σχηματίζοντας τις συλλαβές                                                                                                                                

                                                                                     

Για αυτόν το λόγο,  

Δεν γίνονται αντιληπτοί με την ακοή ως ιδιαίτεροι ήχοι.  

Όμως συνδυάζονται με πάμπολλους τρόπους και έτσι σχηματίζουν τους  ήχους 

όλων των συλλαβών,      

όλων των  λέξεων,  

όλων των προτάσεων                                                                                          

που μπορεί να ειπωθούν                                                   
 

Θα το δούμε και στη συνέχεια,, αλλά από τώρα μπορούμε να δώσουμε δύο ορισμούς, χωρίς επί του παρόντος να δώσουμε περισσότερες πληροφορίες ή εξηγήσεις.΄

Αλφάβητο μιας γλώσσας είναι το ελάχιστο σύνολο γλωσσικών ήχων από τους οποίους μπορεί να παραχθούν όλοι οι γλωσσικοί ήχοι σε αυτήν τη γλώσσα. 

Φυσικά αρκεί να είναι δυνατό να παραχθούν όλοι οι συλλαβικοί ήχοι. Ομως οι απλοί γλωσσικοί ήχοι μιας  γλώσσας είναι όλοι απαραίτητοι για το σχηματισμό όλων των συλλαβικών γλωσσικών ήχων. Άλλωστε αναγνωρίζονται ως ήχοι που προκύπτουν  από την ανάλυση των συλλαβικών ήχων σε απλούς γλωσσικούς ήχους.  Αναλύοντας τον συλλαβικό ήχο [τα] σε απλούς γλωσσικούς ήχους βρίσκουμε ότι [τα] = [τ] + [α].  Επόμένως χωρίς γράμματα για τους απλούς ήχους  {τ] και [α], δεν είναι δυνατόν να  γραφεί ο σύνθετος γλωσσικός ήχος [τα]. Ενώ αν έχουμε γράμματα για όλους τους απλούς γλωσσικούς ήχους  μπορούμε να γράψουμε όλους τους συλλαβικούς ήχους και επομένως όλες τις λέξεις και όλες τις προτάσεις που εμφανίζονται σε κάθε είδους  κείμενα. Όλα αυτά σημαίνουν ότι:

Αλφάβητο μιας γλώσσας είναι το σύνολο των απλών ήχων δηλαδή το σύνολο των φθόγγων αυτής της γλώσσας, 

και

Αλφαβητική είναι η γραφή στην οποία οι συλλαβικοί ήχοι γράφονται με γράμματα που παριστάνουν τους απλούς  ήχους, τους φθόγγους  που συναπαρτίζουν κάθε συγκεκριμένη συλλαβή. 

Φυσικά τα  γράμματα γράφονται με τη σειρά που  εκφέροντι οι  φθόγγοι που συμβολίζονται με αυτά τα γράμματα για να ακουσθεί ό ήχος της συλλαβής.

Τώρα επειδή οι απλοί ήχοι μιας γλώσσας είναι λίγοι, στην αλφαβητική γραφή χρησιμοποιείται μικρός αριθμός γραμμάτων. Κάθε σκέψη και κάθε φράση μπορεί να παρουσιαστεί γραπτά και με ακρίβεια με τους κατάλληλους συνδυασμούς  20 με 40 μικρών μαύρων χαρακτήρων σε χαρτί και μπορεί να διαβαστεί εύκολα και χωρίς να δημιουργείται αμφιβολία στον αναγνώστη είχε επισημάνει ο Γαλιλαίος, εκδηλώνοντας και τον θαυμασμό του για το ότι κάτι τέτοιο έγινε δυνατό.

Με την αλφαβητική γραφή, τους ήχους που δημιουργούμε όταν μιλάμε μπορούμε πλέον να τους γράψουμε. Και βρίσκοντάς τους γραμμένους  μπορούμε να τους διαβάσουμε  και να τους αναπαράγουμε αυτόματα αναμφίβολα και με ακρίβεια.   Ασφαλώς αυτό είναι κάτι θαυμαστό. 
Με την αλφαβητική γραφή μπορούν όλοι οι άνθρωποι να μάθουν εύκολα να γράφουν και να διαβάζουν από παιδιά. 

Θα τα πούμε λίγο αναλυτικότερα  Θα προηγηθεί μια μικρή αναφορά στα είδη συστημάτων γραφής.

 

2. Προβαθμίδες και είδη συστημάτων γραφής


Η αρχική σημασία της λέξης γράφω ήταν «ξύνω ελαφρά, χαράζω, σχεδιάζω». Παρόμοια έννοια είχαν οι αντίστοιχες λέξεις στα αγγλικά, στις σκανδιναβικές γλώσσες, στα γερμανικά. Στα Λατινικά η αντίστοιχη λέξη σήμαινε αρχικά ζωγραφίζω. Η ιστορία των λέξεων υποδηλώνει τους αρχικούς τρόπους γραφής και φανερώνει στενή σχέση της εικόνας με τις πρώτες μορφές γραφής.

Για επικοινωνία χωρίς ταυτόχρονη παρουσία στον ίδιο τόπο των ανθρώπων που επικοινωνούσαν μεταξύ τους, χρησιμοποιήθηκαν αρχικά ζωγραφιές και ειδικά σύμβολα και σημεία που ανθρώπινο χέρι σχεδίαζε, ζωγράφιζε, χάραζε ή έξυνε πάνω σε ξύλο, σε δέρμα ή άλλα υλικά. Τα σύμβολα και τα σημεία έπρεπε να είναι κατανοητά όχι μόνο από εκείνον που τα έγραφε αλλά και από εκείνους που θα έπαιρναν το μήνυμα, γεγονός που προϋποθέτει ένα είδος «κοινής παιδείας» των ατόμων που επικοινωνούσαν με τα ίδια γραπτά σύμβολα. Στην αρχή αυτά τα σημεία καθόλου ή μικρή σχέση είχαν με τη χρησιμοποιούμενη γλώσσα. Στην αρχή επίσης μόνο λίγων ειδών μηνύματα ήταν δυνατόν να μεταδοθούν.

Όπου η γραφή έχει διατηρήσει αυτά τα χαρακτηριστικά μιλάμε για προβαθμίδες γραφής. Μιλάμε για συστήματα γραφής όταν η γραφή που χρησιμοποιείται καλύπτει ή φιλοδοξεί να καλύπτει όλες τις ανάγκες που καλύπτει η προφορική επικοινωνία ή μεγάλο μέρος από αυτές,  δηλαδή όταν εξυπηρετεί μεγάλο μέρος από τις ανάγκες που εξυπηρετεί η χρήση μιας γλώσσας.

Τα συστήματα γραφής χαρακτηρίζονται από ένα σύνολο γραπτών συμβόλων που τα λέμε γράμματα ή χαρακτήρες και μια ορθογραφία που καθορίζει το πώς τα γράμματα αυτά χρησιμοποιούνται καθώς και τη σχέση τους με τη γλώσσα επικοινωνίας.

Η ορθογραφία, το πώς δηλαδή τα γράμματα χρησιμοποιούνται και το ποια είναι η σχέση τους με τη γλώσσα και όχι το ποια είναι τα γράμματα, είναι αυτό που καθορίζει τη λειτουργία ενός συστήματος γραφής.Τα ίδια γράμματα μπορεί να έχουν χρησιμοποιηθεί σε εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους συστήματα γραφής, ακόμη και σε προβαθμίδες γραφής αλλά και πριν τις προβαθμίδες γραφής ως θρησκευτικά, τελετουργικά  ή άλλης χρήσης σύμβολα.


Γενικά μιλώντας για τα συστήματα γραφής, μπορούμε να πούμε ότι

Aν κάθε γράμμα, κάθε χαρακτήρας παριστάνει μια λέξη και ως έννοια και ως ήχο, το σύστημα γραφής ονομάζεται λογογραφικό ή σημασιογραφικό ή λεξιγραφικό.

Τα γράμματα που στις γραφές αυτές απέδιδαν συγκεκριμένα ουσιαστικά θύμιζαν το αντικείμενο που το κάθε γράμμα παρίστανε. 
 
Αν κάθε γράμμα παριστάνει τον ήχο μιας συλλαβής, το σύστημα γραφής ονομάζεται συλλαβογραφικό ή συλλαβικό. Οι συλλαβές δεν έχουν έννοια και δεν σημαίνουν τίποτε.

Αν παριστάνει μόνο το σύμφωνο μιας συλλαβής, πάλι ως ήχο, τότε το σύστημα γραφής ονομάζεται συμφωνογραφικό. ή αφωνηεντικό συλλαβάριο (unvocalized syllabary)


Στα λεξιγραφικά συστήματα γραφής χρειαζόμαστε τόσα διαφορετικά μεταξύ τους γράμματα όσα και οι λέξεις. Τεράστιος αριθμός. Ο άνθρωπος όμως είναι πλασμένος για να μιλά και να ακούει. Είναι προετοιμασμένος για να αντιλαμβάνεται τη σύνταξη, τη δομή της γλώσσας και για να αποθηκεύει στη μνήμη του και να ανακαλεί αμέσως όποτε χρειαστεί εκατοντάδες χιλιάδες ήχους και έννοιες λέξεων. Και ο άνθρωπος αναπτύχθηκε και έφτασε στο σημερινό ανθρώπινο είδος χωρίς ναχρησιμοποιεί γραφή. Έτσι αναπτύχθηκε και η ικανότητα του ανθρώπου να ανταποκρίνεται άριστα στις απαιτήσεις της προφορικής επικοινωνίας. Η γραφή όμως είναι πρόσφατη επινόηση. . 

Δεν μπορεί ο άνθρωπος να αποθηκεύει στη μνήμη του και να ανακαλεί όποτε χρειαστεί τα σχήματα μεγάλου αριθμού γραμμάτων, να τα αναγνωρίζει αμέσως και να μη συγχέει το ένα με το άλλο. Το να γράφει και να διαβάζει ο άνθρωπος δεν ήταν στη φύση του. Είναι επινόηση των τελευταίων χιλιετιών, είναι τεχνολογία. Και η τεχνολογία των λεξιγραφικών συστημάτων δεν ήταν η κατάλληλη. Στα λεξιγραφικά συστήματα, η γραφή και η ανάγνωση είναι εξαιρετικά δύσκολες και η γενίκευση της χρήσης τους σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι σχεδόν αδύνατη. Κράτησε όμως επί χιλιετίες ισχυρές χώρες που τις χρησιμοποίησαν. Την Κίνα μέχρι σήμερα.

Σε ό,τι αφορά τα συλλαβογραφικά συστήματα, ας θυμηθούμε ότι  

- Οι συλλαβές είναι οι ελάχιστοι γλωσσικοί ήχοι που προφέρονται αυτόνομα δηλαδή ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο. 

- Οι άνθρωποι από τη στιγμή που ανακάλυψαν τους συλλαβικούς ήχους, τους θεωρούσαν επί αιώνες ως απλούς ήχους, δηλαδή ως ήχους που δεν αναλύονται σε πιο απλούς.  

Σήμερα ξέρουμε ότι:

Οι συλλαβικοί ήχοι είναι εν γένει σύνθετοι ήχοι  και ότι

 Οι ήχοι των λέξεων αναλύονται σε συλλαβικούς ήχους.

 

Ο ήχος της λέξης μητέρα για παράδειγμα αναλύεται στους ήχους [μη], [τε], [ρα]. Κάθε ένας από αυτούς τους ήχους μπορεί μεν να προφερθεί μόνος του, μόνος του όμως δεν σημαίνει τίποτε. Όταν προφέρουμε διαδοχικά αυτούς τους ήχους χωρίς αισθητό σιωπηλό  διάστημα μεταξύ ενός συλλλαβικού ήχου και του επομένου του, ακούμε τον ήχο της λέξης μητέρα που σημαίνει κάτι  συγκεκριμένο.

Οι άνθρωποι στις συλλαβικές γραφές, τις συλλαβές, αυτούς τους χωρίς έννοια αλλά αυτόνομους γλωσσικούς ήχους παρέστησαν με γράμματα. Για κάθε συλλαβή έγραφαν ένα γράμμα και κατά την ανάγνωση για κάθε γράμμα διάβαζαν μια συλλαβή. Έτσι οι λέξεις αναλύονταν σε συλλαβές.

Οι συλλαβικές γραφές είναι καθαρά φωνητικές γραφές αφού τα γράμματα τους παριστάνουν ήχους που δεν σημαίνουν τίποτε. Η δημιουργία τους ήταν ένα σημαντικό βήμα στην ιστορία της γραφής και έκανε τη γραφή και την ανάγνωση λειτουργίες πολύ πιο απλές από ότι ήταν, όχι όμως αρκετά απλές.

 

Για μια πλήρη συλλαβική γραφή απαιτούνται γράμματα ίσα σε αριθμό με τον αριθμό των διαφορετικών συλλαβών που σχηματίζουν τους ήχους όλων των λέξεων μιας γλώσσας, δηλαδή αρκετές εκατοντάδες γράμματα. Πολύ λιγότερα από τα γράμματα που χρειάζονται στα λεξιγραφικά συστήματα γραφής, απαγορευτικά πολλά όμως για να είναι η γραφή και η ανάγνωση τόσο απλή όσο χρειάζεται.

Για το λόγο αυτό επιδιώχθηκε εξ αρχής σε όλα τα συλλαβικά συστήματα γραφής να μειωθεί ο αριθμός των απαιτουμένων γραμμάτων (Αρχή της Οικονομίας).

Για να επιτευχθεί αυτό συμβόλιζαν με το ίδιο γράμμα πολλές διαφορετικές μεταξύ τους συλλαβές που ήταν κατά κάποιο τρόπο παρόμοιες. Για παράδειγμα σε κάποιο σύστημα οι συλλαβές ακ, αγ, αχ θα μπορούσε να συμβολίζονται με το ίδιο γράμμα.

Στα συμφωνογραφικά συστήματα γραφής μπορούμε να πούμε ότι από κάθε συλλαβή θα γράφουμε μόνο το σύμφωνο. Αν θέλαμε να γράψουμε τη συλλαβή κα αφ’ ενός συμφωνογραφικά αφ’ ετέρου με τα δικά μας γράμματα, θα γράφαμε μόνο το γράμμα κ. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα γράφαμε οποιαδήποτε από τις συλλαβές κα, κε , κι, κο, κου, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα αναγνώρισης της συλλαβής κατά την ανάγνωση. Στα συμφωνογραφικά συστήματα περιορίζεται πολύ ο αριθμός των απαιτουμένων γραμμάτων, απλοποιείται η γραφή αλλά γίνεται πολύ δύσκολη η ανάγνωση   Και η ανάγνωση   άγνωστων  λέξεων είναι εντελώς αδύνατη

 
Για παράδειγμα, αν προσπαθήσετε να διαβάσετε μια φράση γραμμένη συμφωνογραφικά (γράφονται μόνο τα σύμφωνα), ασφαλώς θα δυσκολευθείτε αρκετά. Η φράση που παραθέτω είναι φράση από καθημερινή εφημερίδα και έχει ως εξής.


Τ ΔΜΧ ΤΝ ΠΛΤΝ ΛΚΦΡΝ ΡΣΚΦΝ Μ Τ ΔΚΣ ΤΣ ΛΜΠΚΣ ΠΛΡΝΝ ΠΒΤΣ. 

 Αναφέρω και τη φράση

 ΠΚΤΣ ΤΣ ΚΡΤΣ ΛΓΧ ΚΦΣΡΝ Σ Λ Τ ΧΡ Γ Λ Τ ΧΜΤ


Μπορούμε να περιγράψουμε τα συμφωνογραφικά συστήματα και με άλλο τρόπο. Χρησιμοποιώντας σημερινούς όρους,μπορούμε να πούμε ότι και στα συμφωνογραφικά συστήματα τα γράμματα παριστάνουν συλλαβές αλλά για να περιορισθεί ο αριθμός των απαιτουμένων γραμμάτων παριστάνονται με γράμματα μόνο οι συλλαβές που σχηματίζονται από ένα σύμφωνο ή από ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν και ακόμη ότι οι συλλαβές αυτού του τύπου που διαφέρουν μόνο κατά το φωνήεν γράφονται με το ίδιο γράμμα. Έτσι οι συλλαβές κ, κα, κε , κι, κο, κου γράφονται με το ίδιο γράμμα αφού διαφέρουν μόνο κατά το φωνήεν.

Τα παραπάνω κάνουν φανερό ότι συλλαβικά συστήματα μπορεί να περιγραφούν ως συμφωνικά και ότι τα συμφωνικά συστήματα γραφής μπορεί να περιγραφούν ως συλλαβικά. Άλλωστε έχουν την ίδια δομή και λειτουργία. Για κάθε συλλαβή γράφουμε και στα μεν και στα δε ένα γράμμα και ακόμη και στα μεν και στα δε διαβάζουμε κατά την ανάγνωση με κάθε γράμμα μια συλλαβή αν και στα συμφωνογραφικά και τα ισοδύναμά τους, προσπαθούμε να μαντέψουμε το ποια συλλαβή θα αντιστοιχήσουμε σε κάθε γράμμα.

Τώρα αν εκείνοι που γράφουν, ξέρουν τους συλλαβικούς ήχους ως απλούς ήχους και δεν ξέρουν από ποιους πραγματικά απλούς ήχους αποτελούνται οι συλλαβές, τότε προφανώς με τα γράμματα συλλαβές γράφουν και επομένως το σύστημα γραφής τους συλλαβογραφικό είναι. 

Για να γράφουν πραγματικά τα σύμφωνα θα έπρεπε ήδη να γνωρίζουν τα σύμφωνα ως μέρος του ήχου των συλλαβών.

 
Αν όμως ανακάλυπταν κάποια στιγμή στο μακρινό παρελθόν τα σύμφωνα ως μέρος του ήχου των συλλαβών. τότε θα ανακάλυπταν και τα φωνήεντα ως μέρος του ήχου των συλλαβών και φυσικά θα χρησιμοποιούσαν λίγα ακόμη γράμματα ως σύμβολα των φωνηέντων και θα έγραφαν αλφαβητικά. 
 
Αυτό αποδεικνύει ότι στην προαλφαβητική εποχή δεν υπήρξαν συμφωνογραφικά συστήματα γραφής και μας φέρνει στην αλφαβητική γραφή.
 
 

 

 

3. Η αλφαβητική γραφή


Αλφαβητική είναι η γραφή στην οποία οι συλλαβές γράφονται με γράμματα που συμβολίζουν τους απλούς στοιχειώδεις ήχους, δηλαδή τους φθόγγους, από την συνεκφορά των οποίων αυτές οι συλλαβές δημιουργοούνται. Έτσι,στην αλφαβητική γραφή,  οι λέξεις αναλύονται σε συλλαβές και οι συλλαβές αναλύονται σε απλούς ήχους.

 
Για παράδειγμα έστω η λέξη μητέρα. Αποτελείται από τις συλλαβές μη, τε, ρα. Ο ήχος της συλλαβής ΄[μη] δημιουργείται με τη συνεκφορά των ήχων [μ] και [η]. Πρώτα εκφέρεται ο [μ] και ακολουθεί χωρίς καθόλου διακοπή ο ήχος [η]. Οι ήχοι αυτοί είναι απλοί ήχοι. Αποτελούν τα άτομα των γλωσσικών ήχων. Δεν αναλύονται σε άλλους πιο απλούς και δεν εκφέρονται ο ένας ανεξάρτητα από τον άλλο. Συνεκφέρονται.

Οι απλοί ήχοι μιας γλώσσας ονομάζονται φθόγγοι (phonemes). Οι φθόγγοι ανάλογα με τον τρόπο εκφοράς τους διακρίνονται σε (φθόγγους) φωνήεντα και σε (φθόγγους) σύμφωνα.

 
Όταν εκφέρονται τα φωνήεντα,  ο αέρας εκπνέεται από το στόμα ελεύθερα, χωρίς να παρεμβάλλονται εμπόδια ή με μκρά μόνο εμπόδια απαραίτητα για να ξεχωρίζουν μεταξύ τους οι φωνηεντικόί ήχοι. Μόνο ο ήχος του φθόγγου Α εκφέρεται εντελώς ελεύθερα στην ελληνική γλώσσα. 
Όταν εκφέρονται τα σύμφωνα, η τοποθέτηση της γλώσσας, των δοντιών ή των χειλιών  διαμορφώνει τη διαδρομή του αέρα δημιουργώντας σημαντικά εμπόδια στην εκπνοή του. αέρα  Για τον λόγο αυτό οι συμφωνικοί ήχοι δεν έχουν φωνή και χρειάζονται τη συνεκφορά κάποιου φωνήεντος για να σχηματισθεί καθαρός στο αυτί συλλαβικός ήχος. (συμφωνο = συν  φωνή). Τα σύμφωνα είχαν ονομασθεί και άφωνα. Τα φωνήεντα είχαν ονομασθεί και φωνούντα. 
 
Στην ελληνική γλώσσα τα φωνήεντα μπορεί να εκφέρονται και μόνα τους και γι αυτό σχηματίζουν και μόνα τους συλλαβικό ήχο (φωνηεντικές συλλαβές)
Τα σύμφωνα έχουν αναγκη συνεκφοράς τους με φωνήεντα για να δημιουργηθεί συλλαβή. Το ίδιο συνέβαινε και στην σουμεριακή γλώσσα. Αυτό δεν ισχύει όμως για όλες τις γλώσσες.  
Στην αιγυπτιακή γλώσσα καθώς και στις σημιτικές γλώσσες, τα σύμφωνα εκφέρονται συνήθως λαρυγγικά και είναι δυνατό να σχηματίζουν συλλαβές εκφερόμενα μόνα τους και σχηματίζουν (συμφωνικές συλλαβές)
Αντιθέτως τα φωνήεντα εκφέρονται με τρόπο που αποκλείει τη δυνατότητα σχηματισμού συλλαβικού ήχου με την εκφορά ενός φωνήεντος. Στις γλώσσες αυτές υπάρχουν συλλαβές του τύπου σύμφωνο + φωνήεν, τκαι του τύπου σύμφωνο, αλλά δεν υπάρχουν συλλαβές του τύπου φωνήεν (φωνηρντικέ σλλαβές)
Κάθε ομιλουμένη γλώσσα περιλαμβάνει είκοσι έως σαράντα φθόγγους από τους οποίους το μεγαλύτερο  μέρος είναι φθόγγοι σύμφωνα και οι υπόλοιποι είναι φθόγγοι φωνήεντα..


Στην αλφαβητική γραφή τα σύμβολα γραφής, τα γράμματα δηλαδή, παριστάνουν αυτούς τους απλούς ήχους, τους φθόγγους. Όλους τους φθόγγους, και τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Στην αλφαβητική γραφή για κάθε φθόγγο υπάρχει γράμμα που τον παριστά και κάθε γράμμα παριστάνει έναν φθόγγο.

Για να γράψουμε μια συλλαβή, γράφουμε τα γράμματα που δείχνουν τους φθόγγους από τους οποίους η συλλαβή σχηματίζεται, και τα γράφουμε με τη σειρά με την οποία οι φθόγγοι που παριστάνουν εκφέρονται. Ακόμη, όταν διαβάζουμε ένα κείμενο γραμμένο αλφαβητικά δεν διαβάζουμε τα γράμματα ένα, ένα. Τα διαβάζουμε κατά ομάδες διαδοχικών γραμμάτων που κάθε μία τους καταγράφει έναν ακέραιο συλλαβικό ήχο που είναι μάλιστα μονοσήμαντα καθορισμένος. Έτσι στην αλφαβητική γραφή η αναγνώριση κατά την ανάγνωση κάθε λέξης, είναι άμεση, αυτόματη καθώς  και αναμφίβολη και ακριβής1.

Το αλφαβητικό σύστημα γραφής εξασφαλίζει και μεγάλη οικονομία γραμμάτων. Αν σε μιά γλώσσα υπάρχουν 23 συμφωνικοί και 7 φωνηεντικοί φθόγγοι απαιτούνται για τη γραφή της αλφαβητικά, 30 γράμματα. Με αυτά τα 30 γράμματα μπορούμε να σχηματίσουμε όλες τις συλλαβές που εμφανίζονται σε αυτήν τη γλώσσα,  δηλαδή πολλές εκατοντάδες συλλαβές. Μόνο οι συλλαβές του τύπου (1 σύμφωνο + 1 φωνήεν) στη γλώσσα αυτήν, είναι 161

Είναι φανερό ότι η αλφαβητική γραφή είναι εντελώς διαφορετική από όλα τα προηγούμενα συστήματα γραφής.

 

Σημειώσεις

 1. Ο πρώτος αποδεκτός και σήμερα ορισμός της αλφαβητικής γραφής, δόθηκε εμμέσως από τον Ευριπίδη.  Στην  τραγωδία του "Παλαμήδης" ο Ευριπίδης βάζει τον Παλαμήδη να λέει αναφέροντας τα επιτεύγματά του: 

Αφωνα και φωνούντα συλλαβάς θεις, εξεύρον ανθρώποισι γράμματ' ειδέναι.   Δηλαδή,

  
"Θέσας (εγώ ο Παλαμήδης) στις συλλαβές σύμφωνα και φωνήεντα, ανακάλυψα πώς να μαθαίνουν οι άνθρωποι γράμματα",
 ή αλλιώς
"Θέτοντας στις συλλαβές σύμφωνα και φωνήεντα ανακάλυψα πώς να μαθαίνουν οι άνθρωποι να γράφουν και να διαβάζουν".
 
Ο Ευριπίδης με αυτή τη φράση περιέγραφε με ακρίβεια το τι είναι η αλφαβητική γραφή (οι συλλαβές γράφονται με την αναγραφή των συμφώνων και των φωνηέντων από τα οποία σχηματίζονται), και επεσήμαινε ότι με την αλφαβητική γραφή έμαθαν οι άνθρωποι να γράφουν και να διαβάζουν.
Και σήμερα το τι είναι αλφαβητική γραφή με τον τρόπο που ο Ευριπίδης περιέγραψε την ελληνική αλφαβητική γραφή ορίζεται. Και το ότι μόνο με την αλφαβητική γραφή επιτεύχθηκε γενίκευση της χρήσης της γραφής και δημιουργήθηκαν εγγράμματες κοινωνίες, είναι σήμερα καθολικά αποδεκτό. Τις άλλες γραφές λίγοι τις ήξεραν και λίγοι και λίγο τις χρησιμοποιούσαν.

2. H λέξη συλλαβή από το συλλαμβάνω = συν (μαζί) + λαμβάνω, σημαίνει ομάδα ήχων που δεν εκφέρονται ανεξάρτητα ο καθένας από τους άλλους αλλά συνεκφέρονται και συναποτελούν έτσι έναν αυτοτελή ήχο. 

Σε γλώσσες που εξυπηρετούντο με συλλαβικά ή λεξιγραφικά συστήματα γραφής οι συλλαβές θεωρούντο απλοί ήχοι και γι αυτό σε καμιά από αυτές τις γλώσσες δεν είχε δημιουργηθεί ούτε όρος ανάλογος με τον όρο συλλαβή ούτε όροι ανάλογοι με τους όρους σύμφωνα, φωνήεντα, φθόγγοι. 

Ακόμη πρέπει να παρατηρηθεί ότι θα ήταν αδύνατο ένας λαός να έχει αναλύσει τους ήχους των συλλαβών στους στοιχειώδεις, στους απλούς φωνηεντικούς και συμφωνικούς ήχους δηλαδή στους φθόγγους από τους οποίους οι συλλαβές αποτελούνται, και να μην έχει δημιουργήσει λέξεις που να σημαίνουν τα σύμφωνα, τα φωνήεντα, τους φθόγγους, τις συλλαβές.

 

4. Το αλφάβητο


Το αλφάβητο νοείται ως αλφάβητο των γλωσσικών ήχων. Είναι ένας πίνακας όλων των απλών, των στοιχειωδών γλωσσικών ήχων, δηλαδή όλων των φθόγγων μιας γλώσσας. Το αλφάβητο επομένως περιλαμβάνει και τους φθόγγους-φωνήεντα και τους φθόγγους-σύμφωνα.

Οι φθόγγοι στον πίνακα παριστάνονται με γράμματα. Τα γράμματα τα λέμε και ψηφία ή χαρακτήρες. Με τους ίδιους όρους, γράμματα – ψηφία – χαρακτήρες, ονομάζονται σήμερα τα σύμβολα γραφής σε όλα τα είδη συστημάτων γραφής1.

Η ανακάλυψη του αλφαβήτου είναι η ανακάλυψη των φθόγγων, δηλαδή η ανακάλυψη του ότι οι ήχοι των συλλαβών είναι σύνθετοι και η ανάλυσή τους στους απλούς, στους στοιχειώδεις ήχους από τους οποίους αποτελούνται.

Το αλφάβητο περιλαμβάνει εξαιρετικά λίγα γράμματα που παριστάνουν αυτούς τους απλούς ήχους τους φθόγγους. Με αυτά τα γράμματα αποδίδονται με εξαιρετικά απλό και άμεσο τρόπο και με απόλυτη ακρίβεια όλοι οι συλλαβικοί και επομένως όλοι οι γλωσσικοί ήχοι.

 Στην εγκυκλοπαίδεια Britannica, στο άρθρο Writing αναφέρεται ότι:

"Το τελικό στάδιο της εξέλιξης των συστημάτων γραφής είναι η ανακάλυψη της αλφαβητικής αρχής, η ανάλυση δηλαδή του ήχου των συλλαβών στους συστατικούς τους συμφωνικούς και φωνηεντικούς ήχους", και ότι

Η ανάκάλυψη αυτή έγινε μια φορά, έγινε από τους Έλληνες και αποτελεί μείζον επίτευγμα του δυτικού πολιτισμού.

 

Σημειώσεις

1. Οι αρχαίοι Έλληνες τα γράμματα τα έλεγαν και ψηφία (ψηφίδες του συμβόλου της συλλαβής). Προκειμένου περί γλωσσικών ήχων,  η λέξη στοιχεία ήταν άλλη ονομασία της λέξης φθόγγοι. Γενικά η λέξη στοιχείο σημαίνει κάτι ακέραιο που δεν αναλύεται δεν ανάγεται σε πιο απλά μέρη. Στην ατομική θεωρία, τα στοιχεία της ύλης είναι τα άτομα.  

Είναι σαφές ότι  ο Ηρόδοτος χρησιμοποιούσε τη λέξη γράμματα μόνο με την έννοια των γραπτών συμβόλων. Οι όροι συλλαβές, στοιχεία, γράμματα (από το γράφω = χαράσσω, γρατζουνίζω, σχεδιάζω), φωνήεντα και σύμφωνα, δημιουργήθηκαν στην ελληνική γλώσσα μετά την ανακάλυψη του αλφαβήτου. Σε καμμιά άλλη γλώσσα δεν είχε δημιουργηθεί αντίστοιχο σύνολο όρων, γιατί οι συλλαβές δεν είχαν αναγνωρισθεί ως σύνθετοι ήχοι και τα φωνήεντα και τα σύμφωνα, οι ήχοι από τους οποίους αποτελούνται οι συλλαβές δηλαδή, ήταν άγνωστα και για αυτό οι όροι στοιχεία και ψηφία δεν θα μπορούσε να είχαν στις γλώσσες αυτές καμμιάν έννοια. 

Στο παρόν κείμενο ο όρος γράμματα χρησιμοποιείται με την έννοια σύμβολα γραφής.

 

 

5. Η πορεία προς το αλφάβητο

 

Η ανάκαλυψη του αλφαβήτου επήλθε ως αποτέλεσμα της προσπάθειας των Ελλήνων να βελτιώσουν τα  προαλφαβητικά συστήματα γραφής που χρησιμοποιούσαν.

 Ιδιαίτερα σημαντική αναδιαμόρφωση του κειμένου μου εμφανίζεται  αμέσως (τέλη Ιούλίου του 2020 ]

 

Ελληνική η γλώσσα της Γραμμικής Α

 Μέχρι πρόσφατα (2016 ),δεν ήταν γνωστή ούτε η γλώσσα που γραφόταν με την κρητική συλλαβική ιερογλυφική γραφή, ούτε η γλώσσα που γραφόταν με τη συλλαβική γραφή γραμμική Α. Σήμερα ξέρουμε ότι και με τις δύο αυτές γραφές και με τη γραφή της Λέρνας επίσης συλλαβική, γραφόταν γλώσσα ελληνική. 

Αυτήν την εξαιρετικής σημασίας ανακάλυψη την οφείλουμε στον Ουκρανό διαπρεπή γλωσσολόγο, καθηγητή  και πολλαπλά ακαδημαϊκό Γιούρι Μοσένκις.  Για το θέμα αναφέρω ότι :

 - Επί 80 και πλέον έτη γίνονταν προσπάθειες να αποκρυπτογραφηθεί η γραφή γραμμική Α με δεδομένο ότι οι χρήστες της, οι Μινωίτeς δηλαδή, δεν ήταν Έλληνες και επομένως η γλώσσα της γραμμικής Α δεν ήταν ελληνική. 

Όμως, μετά από  80 έτη προσπαθειών να διαβασθεί η γραμμική Α ως γραφή μη ελληνική, δεν είχε επιτευχθεί η ανάγνωση ούτε μιας ολόκληρης πινακίδας γραμμικής Α, ούτε η ανάγνωση ενός μινωικού  ονόματος γνωστού από άλλες πηγές. Και η προσπάθεια απκρυπυογράφησης ξεκινά συνήθως με την προσπάθεια να αναγνωρισθούν σε μια γραφή λέξεις που αποδίδουν στη γλώσσα της γραφής γνωστά ονόματα. Και είχαν δοκιμασθεί πολλές γλώσσες.  Ήταν επομένως αναγκαίο να εξετασθεί και η ελληνική υπόθεση,  η υπόθεση δηλαδή να γραφόταν με τη γραμμική Α γλώσσα ελληνική.

- Για την αποκρυπτογράφηση ο Γιούρι Μοσενκις χρησιμοποίησε συνδυασμό γνωστών και καθιερωμένων μεθόδων. Ξεκίνησε αναζητώντας στις πινακίδες μινωικά ονόματα γνωστά από την ανάγνωση των πινακίδων της γραμμικής Β. Η αναζήτηση αυτή δίνει ευκολότερα αποτέλέσματα που προσφέρουν μιαν ευρεία βάση γραμμάτων με γνωστή πλέον ηχητική αξία, δηλαδή μια ευρεία βάση γραμμάτων που ξέρει πλέον ο μελετητής πώς διαβάζονται.

- Για να αποκωδικοποιηθούν  τώρα λέξεις που δεν είναι  ονόματα, η διαδικασία τώρα διευκολύνεταi. Αυτό γιατί  σχεδόν σε κάθε λέξη συναντά και γράμματα που ξέρει ήδη πώς διαβάζονται,, αφού έχοντας διαβάσει τα ονόματα έχει ανακαλύψει την ηχητική αξία των γραμμάτων με τα οποία γράφονταν.τα ονόματα.  Συνήθως σε αυτήν τη φάση γίνεται μιά προσπάθεια να διαβαστούν όλες οι λέξεις κάθε πινακίδας με την οποία ο μελετητής καταπιάνεται.  Κάνει νέες υποθέσεις που άλλοτε του βγαίνουν οπότε και συνεχίζει ενισχυμένος, άλλοτε δεν του βγαίνουν οπότε τις εγκαταλείπει.

Για να κάνει τις υποθέσεις του και να βγάλει τα συμπεράσμτά του ο μελετητής χρησιμοποιεί στατιστικές μεθόδους αλλά κυρίως και γνώσεις πληροφορίες σχετικές με το λεξιλόγιο, την γραμματική, την ορθογραφία, τη φωνητική και την ετυμολογία αντίστοιχων λέξεων των πιθανώς συγγενικών γλωσσών. Κάνει και υποθέσεις για τη δυνατότητα να υπάρχουν περισσότερες της μιας λέξεις που αποδίδουν μια συγκεκριμμένη έννοια βασιζόμενος  στο τι συμβαίνει στις γλώσσες που  τις υποθέτει συγγενικές με τη γλώσσα της γραφής που προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει.

Εφ'όσον λοιπόν 

- με την υπόθεση της μη ελληνικότητας της  γραμμικής Α δεν εγινε δυνατό με προσπάθειες 80 ετών διαβαστεί ούτε ένα γνωστό μινωικό όνομα, ούτε μία πινακίδα ολόκληρη
ενώ  
- με την ελληνική υπόθεση διαβάστηκαν όλες οιλέξεις όλες οι πινακίδες και διαβάστηκαν δείγματα της γραμμικής Α αποτυπωμένα σε κάθε είδους υλικά 

μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. 

Η ελληνικότητα της γλώσσας της  γραμμικής Α είναι πλέον δεδομένη, αναμφισβήτητη

Η ορθότητα της αποκρυπτογράφησης της από τον Γιούρι Μοσένκις είναι ήδη επικυρωμένη

- Η αποκρυπτογράφηση έδωσε μιαν ακόμη ελληνική διάλεκτο. Ξέραμε την Ιωνική διάλεκτο, την Δωρική διάλεκτο, την Αιολική διάλεκτο, τη Μακεδονική διάλεκτο και τη γλώσσα της Μυκηναϊκής γραφής Β που δεν αποτελούσε ομιλούμενη διάλεκτο. Τώρα έχουμε και την Μινωική διάλεκτο. Φαίνεται περισσότερο συγγενική με την Ιωνική , όπως σημαντικοί γλωσσολόγοι ακαι αυτό επιβεβαιώνει τη γνώμη σημαντικών γλωσσολόγων που έχουν υποστηρίξει ότι η Ιωνική διάλεκτος προηγηθηκε της Δωρικής

Μετά τη γραμμική Α αποκρυπτογραφήθηκε και η κρητική ιερογλυφική γραφή και η γραφή της Λέρνας και η γαφή της Τροίας. Η γραφή της Τροίας αποδείχθηκε γραφή γλώσσας μη ελληνικής αλλά συγγενικής με την ελληνική. Η κρητική ιερογλυφική γραφή και η γραφή της Λέρνας αποδείχθηκαν γραφές ελληνικής γλώσσας

Η γραφή της Λέρνας γραφόταν από το 2450 έως το 2200

Η κρητική ιερογλυφική γραφή  από το 2300 έως το 1600

Η κρητική γραμμική Α  από το 1800 έως το 1450 και μεταγενέστερα

Η γραμμική Β από το 1650 

Η κυπρομινωική Ι από το 1550   έως το 1100

Το κυπριακό συλλαβάριο από τον 11ο  αιώνα

Η αλφαβητική γραφή ίσως από τον 10ο αιώνα 


- Όλες οι χρονολογίες είναι π.Χ. και όλες αυτές οι γραφές είναι ελληνικές γραφές. Κάθε μια από αυτές είναι γραφή πληρέστερη και ακριβέστερη από τις προηγούνενες. Εξαίρεση υπάρχει μόνο στην περίπτωση της Κυπρομινωικής Ι και της γραμμικής Β. Το κυπριακό συλλαβάριο (η συλλαβική γραφή των Ελλήνων της Κύπρου),  πλησίαζε χωρίς όμως να  φτάνει την ακρίβεια απόδοσης των γλωσσικών ήχων που παρουσίαζε η αλφαβητική γραφή αλλά δεν είχε ούτε την πληρότητά της ούτε την απλότητά .της. 
 Η γραμμική Β και το Κυπριακό συλλαβάριο αποτελούν τους προδρόμους της αλφαβητικής γραφής

-Οι γραφές αυτές  είναι όλες, εκτός φυσικά την αλφαβητική, συλλαβικές γραφές. Δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από ανθρώπους που μιλούσαν ελληνικά.  Και σε  αυτές τις γραφές  υπήρχαν και γράμματα που απέδιδαν φωνηεντικές συλλαβές, δηλαδή συλλαβές που σχηματίζονταν με την εκφορά μόνο ενός φωνηεντικού φθόγγου, όπως είναι οι δύο πρώτες συλλαβές και η τελευταία συλλαβή της λέξεως ιώδιο.

 

-Από τη γραμμική Α προήλθαν  άμεσα η μυκηναϊκή γραμμική Β, και οι κυπρομινωικές Ι, ΙΙ, ΙΙΙ.

Από την κυπρομινωική Ι γραφή των Ελλήνων της Κύπρου, προήλθε το κυπριακό συλλαβάριο επίσης γραφή των Ελλήνων της Κύπρου.

Στη γραμμική Β, και μάλλον και στη κυπρομινωική Ι υπήρχε ορθογραφία που επέτρεπε  τη γραφή και την αναγνώριση κατά την ανάγνωση, συλλαβών που σχηματίζονταν από τη συνεκφορά περισσότερων του ενός συμφωνικών φθόγγων και  ενός φωνηεντικού φθόγγου.. Δεν υπήρχε αυτή η δυνατότητα για την πρώτη συλλαβή της λέξης3. Δεν υπήρχε επίσης η δυνατότητα αναγνωρίσιμης κατά την ανάγνωση απόδοσης των τελικών συμφώνων των λέξεων.

-Αυτές οι δύο ελλείψεις  δεν εμφανίζονται στο κυπριακό συλλαβάριο. Στο κυπριακό συλλαβάριο είχαν καταφέρει να γράφουν και να διαβάζουν με ακρίβεια αφ' ενός τελικά σύμφωνα, αφ’ ετέρου συλλαβές που περιελάμβαναν περισσότερα του ενός σύμφωνα σε οποιαδήποτε σειρά στη συλλαβή, είτε η συλλαβή βρισκόταν στην αρχή της λέξης είτε βρισκόταν σε οποιαδήποτε άλλη θέση της λέξης.

-Η ύπαρξη γραμμάτων που παρίσταναν μονοφθογγικές φωνηεντικές συλλαβές, η όλη διαδικασία της επινόησης ορθογραφίας που εξασφάλιζε την γρήγορη αναγνώριση και την ακριβή ανάγνωση συμφωνικών συμπλεγμάτων και η επί μακρόν γραφή και ανάγνωση  πινακίδων με γραφές στις οποίες χρησιμοποιούντο  και αυτή η ορθογραφία γραφής συμφωνικών συμπλεγμάτων και η χρήση πρόσθετων γραμμάτων για την απόδοση των φωνηεντικών συλλαβώνδιευκόλυναν την αναγνώριση φωνηεντικών και συμφωνικών γλωσσικών ήχων ως ιδιαιτέρων ήχων, γεγονός που οδήγησε στην ανάλυση των συλλαβικών γλωσσικών ήχων σε απλούς γλωσσικούς ήχους. Διαβάστε τα αναφερόμενα σχετικά με αυτό το θέμα στην ανάρτηση   Οι προαλφαβητικές γραφές   και κυρίως στην ανάρτηση 


                                                                      Η ανακάλυψη του αλφαβήτου.

-Το αποτέλεσμα της ανάλυσης των συλλαβικών ήχων σε απλούς ήχους ήταν η ανακάλυψη του αλφαβήτου των γλωσσικών ήχων και η επινόηση της αλφαβητικής γραφής. Το αλφάβητο περιλαμβάνει εξαιρετικά λίγα γράμματα με τα οποία αποδίδονται με εξαιρετικά απλό τρόπο και με απόλυτη ακρίβεια όλοι οι γλωσσικοί ήχοι.

Τέλος, υπό την επήρεια των κυπρομινωικών ΙΙ και ΙΙΙ δημιουργήθηκαν γραφές που χρησιμοποιήθκαν από λαούς της Παλαιστίνης, της Συρίας της Μικράς Ασίας. Μεταξύ αυτών των γραφών και η γραφή των Φιλισταίων και η πρώτη γραφή της φοινικικής πόλης Βύβλος. Από τα γράμματα της δεύτερης γραφής της φοινικικής πόλης Βύβλος προήλθαν τα γράμματα της φοινικικής γραφής που αποτέλεσε το πρότυπο των γραμμάτων όλων των σημιτικών γραφών,

.

Σημειώσεις:

1. Ιurii Mosenkis : Hellenic Origin of Europe: Formation of the Greeks 2016

    Ιurii Mosenkis : Cucuteni-Trypillia -Troy - Greece  2018

 

2. Με την αποκρυπτογράφηση της γραμμικής Α αλλά και προγενέστερων γραφών και την αναγνώρισης της γλώσσας τους ως  ελληνικής, και οι Μινωίτες αποδεικνύονται Έλληνες και η ελληνική ιστορία η στηριζόμενη σε γραπτές πηγές επεκτείνεται μια χιλιετία. Επιπλέον αποδεικνύεται ότι οι Ελληνες ανέπτυξαν τρεις μεγάλους αρχαίους πολιτισμούς, Τον Μινωικό, τον Μυκηναϊκό και τον κλασσικό αρχαίο ελληνικό πολιτισμό που συμπεριλαμβάνει και την ελληνιστική εποχή.  Είχαν επίσης την μακράν μεγαλύτερη συμβολή στην ανάπτυξη του αρχαίου κυπριακού πολιτισμού  και ανέπτυξαν με τη συμβολή της ρωμαϊκού τύπου διοίκησης, τον Βυζαντινό πολιτισμό. Κάτι εκπληκτικό και μοναδικό!                  

Ας σημειωθούν ακόμη τα εξής:  

Η γραμμική Α αποτελεί το πρώτο αναπτυγμένο ελληνικό, ευρωπαϊκό και ινδοευρωπαϊκό σύστημα γραφής, η γραφή της γλώσσας της πρώτης ευρωπαϊκής πολιτείας και φυσικά και της πρώτης ελληνικής πολιτείας και τα κείμενα της είναι τα πρώτα κείμενα των ευρωπαϊκών πολιτισμών.  

Να θυμηθούμε ακόμη ότι από τον μινωικό πολιτισμό δανείστηκε πολλά ο μυκηναϊκός πολιτισμός από τον οποίο προήλθε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Ακόμη ότι από τον ελληνικό  διαμορφώθηκε ο ρωμαϊκός πολιτισμός και υπό την άμεση επίδραση του ρωμαΊκού πολιτισμού και την έμμεση επιρροή του αρχαίου λληνικού πολιτισμού (μέσω της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και των αρχαιοελληνικών έργών τέχνης),  αναδήθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός του οποίου άμεσος απόγονος είναι ο σημερινός Δδυτικός πολιτισμός που τείνει να γίνει παγκόσμιος.

Επισημαίνουμε ακόμη ότι η εξέλιξη των συστημάτων γραφής που κατέληξε στη δημιουργία της αλφαβητικής γραφής είναι η εξέλιξη των επτά ελληνικών συστημάτων γραφής που ξεκινούν με το ατελέστατο λεξισυλλαβικό σύστημα της γραφής της Λέρνας και καταλήγουν με τη δημιουργία της αλφαβητικής γραφής. Η μελέτη των ελληνικών προαλφαβητικών γραφών  παρέχει επίσης πρόσθετες αποδείξεις για το ότι τα σχήματα των περισσότερων σημιτικών γραμμάτων διαμορφώθηκαν υπό την έμμεση επιρροή των Κυπρομινωικών γραφών

3. Το γεγονός αυτό (της αδυναμίας να γραφεί και να διαβαστεί μονοσήμαντα με την γραμμική Β σύμπλεγμα συμφώνων που βρίσκεται στην αρχή μιας λέξης), συνδέεται με την επιβεβαίωση της ορθότητας της αποκρυπτογράφησης της από τον Βρεταννό αρχιτέκτονα και αρχαιοδίφη Michael Ventris. 

O Ventris είχε μελετήσει τις πινακίδες με επιγραφές της γραμμικής Β που είχαν ανακαλυφθεί στην Κρήτη, είχε καταλήξει στα συμπεράσματά του και είχε κάνει (το 1952) σχετικές ανακοινώσεις. Η γραμμική Β είναι συλλαβική γραφή, με την οποία γραφόταν η ελληνική γλώσσα είχε ανακοινώσει, και είχε δώσει την αντιστοιχία των γραμμάτων της με τους συλλαβικούς ήχους της (μυκηναϊκής) ελληνικής γλώσσας. Οι ανακοινώσεις του είχαν όμως αντιμετωπισθεί με επιφυλακτικότητα. 

Την ίδια εποχή ο Αμερικανός αρχαιολόγος Belgen αποφάσισε να διαβάσει πινακίδες με επιγραφές γραμμικής Β που είχαν ανακαλυφθεί στην Πύλο εφαρμόζοντας τον κώδικα ανάγνωσης που είχε υποδείξει ο Ventris. Σε μια πινακίδα υπήρχε στην αρχή της επιγραφής η εικόνα ενός τρίποδα και στη συνέχεια υπήρχαν τα γράμματα μιας λέξης που κατά τον κώδικα ανάγνωσης τουVentris διαβαζόταν tiripode δηλαδή τρίποδες. Επειδή στη γραμμική Β δεν είχαν μέθοδο να αποδώσουν μονοσήμαντα ούτε συμπλέγματα συμφώνων στην αρχή της λέξης ούτε τελικά σύμφωνα, ο αναγνώστης δεν μπορούσε να ξέρει αν πρέπει να διαβάσει τρίποδες ή κάτι άλλο και οι  γραφείς για να διευκρινίσουν το τι ακριβώς έγραφεαν συνήθιζαν να βάζουν πριν μια τέτοια λέξη μια εικόνα σχηματική του αντικειμένου που ονομάτιζόταν με αυτήν τη λέξη, όταν βεβαίως ήταν δυνατό να υπάρξει τέτοια εικόνα. 

Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο γραφέας είχε σχεδιάσει πριν την αρχή της λέξης έναν τρίποδα και άρα η σωστή ανάγνωση του tiri ήταν τρι. Αυτά όλα επιβεβαίωναν όμως την ορθότητα της ανάγνωσης του Ventris και επομένως επιβεβαίωναν ότι με τη γραμμική Β γραφόταν ελληνική γλώσσα. Ο Belgen το έγραψε στον Ventris. Η επιστολή του τελείωνε με το ρητορικό ερώτημα "άραγε αυτό", δηλαδή το ότι διαβάζω tiripode εκεί που υπαρχει η εικόνα ενός τρίποδα, "είναι τυχαίο;" O Ventris έδωσε στη δημοσιότητα την επιστολή του Belgen και όλοι πείσθηκαν ότι σωστά τα είχε διαβάσει ο Ventris. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β είχε επιτευχθεί και οι Μυκηναίοι είχαν αποδειχθεί Έλληνες. Η ελληνική ιστορία αποδεικνυόταν αρκετούς αιώνες αρχαιότερη από όσο πίστευαν μέχρι τότε.

 

6. Η σημασία της αλφαβητικής γραφής

 Ο David Diringer αναφέρει στο άρθρο του Αλφάβητα στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, ότι το ουσιαστικό δεν είναι το ποια ακριβώς γράμματα θα χρησιμοποιηθούν σε μια αλφαβητική γραφή. Το ουσιαστικό είναι η κατανόηση της βασικής αλφαβητικής αρχής, ότι δηλαδή στην αλφαβητική γραφή κάθε γράμμα παριστάνει έναν φθόγγο (απλό ήχο  μη διαιρετό περαιτέρω), και κάθε φθόγγος παριστάνεται από ένα τουλάχιστον γράμμα. Χωρίς αυτήν την προϋπόθεση οι ήχοι των συλλαβών και επομένως οι γλωσσικοί ήχοι δεν μπορεί να αποδοθούν γραπτά με πληρότητα και ακρίβεια.

Για τα γράμματα εκτός από το να καλύπτουν όλους τους φθόγγους, το μόνο που απαιτείται είναι

-να γράφονται εύκολα,

-να είναι ευκρινή,

-να μην μπορεί να εκληφθεί ένα γράμμα ως άλλο και

-να δίνουν όμορφη εικόνα στα γραπτά κείμενα.

Η τελευταία απαίτηση πρέπει να ικανοποιείται μόνο στο βαθμό που το επιτρέπουν οι άλλες.


Ο  άνθρωπος που ανακάλυψε το αλφάβητο των γλωσσικών ήχων της γλώσσας του και επινόησε την αλφαβητική γραφή ήταν χρήστης της ελληνικής κυπριακής συλλαβικής γραφής. Αναλύοντας τους συλλαβικούς ήχους,( που τους έγραφε μέχρι τότε με τα γνωστά του κυπριακά συλλαβικά γράμματα), στους απλούς ήχους από τους οποίους αποτελούνται, ανακάλυψε νέους ήχους και χρησιμοποίησε κυ γνωστά του  γράμματα για να τους καταγράψει. Αναλύοντας για παράδειγμα τον συλλαβικό ήχο [κο] (το γράμμα που τον παρίστανε έμοιαζε με το Λ ), ανακάλυψε τους απλούς ήχους [κ] και  [ο] και χρησιμοποίησε γράμματα για να τους γράψει.


Ως γράμματα για την γραπτή παράσταση των απλών ήχων, των φθόγγων που ανακάλυψε, ο επινοητής της αλφαβητικής γραφής χρησιμοποίησε παλαιά σύμβολα προβαθμίδων γραφής του βαλκανικού και ελλαδικού χώρου που είχαν περάσει αυτούσια ή τροποποιημένα στις μινωικές γραφές και από εκεί στις κυπρομινωικές, στις ελληνικές προαλφαβητικές γραφές και από εκει στη φοινικική, γράφοντάς τα σαν κεφαλαία όπως γραφόταν και η γραμμική Α,  και η γραμμική Β, και η ελληνική κυπριακή γραφή. Βαθμιαία οι Έλληνες άλλαξαν περαιτέρω τον τρόπο γραφής των γραμμάτων.

Σχετικά με αυτά τα θέματα αναφέρω ότι,  τα χαρακτηριστικά ορισμένων γραμμάτων και αυτή καθεαυτή η επιλογή κάποιων άλλων γραμμάτων και κυρίως η χρησιμοποίηση ενός μόνο γράμματος για την παράσταση του όχι απλού ήχου [κσ], εξηγούνται μόνο με την αναγνώριση του ότι ο επινοητής ήταν εξοικειωμένος με τη χρήση της ελληνικής κυπριακής συλλαβικής γραφής. 



Τα πλεονεκτήματα της αλφαβητικής γραφής οφείλονται:

Στον μικρό αριθμό γραμμάτων που απαιτεί, στην απλότητά της και την ακρίβειά της.

Η αλφαβητική γραφή εξασφαλίζει σαφήνεια, ακρίβεια και εύκολη πρόσβαση στα γραπτά κείμενα αφού κάθε λέξη διαβάζεται άμεσα, εύκολα και μονοσήμαντα. Η γραφή και η ανάγνωση γίνονται με την αλφαβητική γραφή διαδικασίες τόσο απλές και φυσικές όσο και η συνομιλία γεγονός που δημιούργησε τις προϋποθέσεις για να μπορούν όλοι να μάθουν γραφή και ανάγνωση από παιδιά, για να χρησιμοποιείται η γραφή και η ανάγνωση σε κάθε είδους δραστηριότητες, για να εμφανισθεί το βιβλίο και να δημιουργηθούν μικρές αλλά και απίστευτα μεγάλες βιβλιοθήκες. Η αλφαβητική γραφή έδωσε τη δυνατότητα εύκολης καταγραφής και εύκολης ανάγνωσης, τη δυνατότητα διάδοσης  σκέψεων ιδεών και πληροφοριών κάθε είδους, τη δυνατότητα παροχής συστηματικής σχολικής εκπαίδευσης, τη δυνατότητα δημιουργίας εγγράμματων κοινωνιών και τη δυνατότητα διαφύλαξης και εξέλιξης της γνώσης.

Στην πληρότητά της.

Η αλφαβητική γραφή παρέχει δυνατότητα όπως έχουμε αναφέρει, εύκολης και τέλειας γραπτής απόδοσης και άμεσης ανάγνωσης οποιασδήποτε λέξης και λεκτικού τύπου γνωστού ή άγνωστου, σε οποιασδήποτε φράση. Διευκόλυνε έτσι τη δημιουργία νέων λέξεων και την εξειδίκευση όρων και εννοιών καθώς και την κοινολόγησή τους αφού όλοι με τη αλφαβητική γραφή μπορούν να διαβάζουν κείμενα που εισάγουν νέες λέξεις, νέους όρους, νέες έννοιες. Διευκόλυνε επίσης τη δημιουργία νέων τρόπων έκφρασης και σύνταξης που κατέστησαν δυνατή την παρακολούθηση και την απόδοση με ακρίβεια της πορείας της σκέψης σε όλες τις διαδρομές της αφού ο κάθε διανοητής είχε τη δυνατότητα να αναλύει γράφοντας τις δικές του σκέψεις και να βρίσκει νέους κατάλληλους τρόπους να τις εκφράσει με κατανοητό από τους άλλους τρόπο. Δόθηκε επίσης σε κάθε διανοητή η δυνατότητα να διαβάζει τις σκέψεις άλλων διανοητών.  Όλα αυτά  διαμόρφωσαν νέους και πλεονεκτικότερους όρους εξέλιξης της γνώσης των ιδεών και των αντιλήψεων γεγονός καταλυτικό και για τη δημιουργία επιστημών και επιστημονικών κλάδων και για την περαιτέρω εξέλιξή τους.


Στην προσαρμοστικότητά της.

Η αλφαβητική γραφή προσαρμόζεται εύκολα σε όλες τις γλώσσες και έτσι το αλφάβητο υιοθετήθηκε από πλήθος λαούς με εντελώς διαφορετικές γλώσσες και κουλτούρες και μάλιστα για κάθε είδους δραστηριότητες, γεγονός που έδωσε στην γραφή οικουμενική διάσταση.

 
Η λέξη αλφάβητο δημιουργήθηκε από το όνομα των δύο πρώτων γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου. Κατά το λεξικό Webster από την ελληνική λέξη αλφάβητος (η), δημιουργήθηκε η λατινική λέξη alphabetum που πέρασε στη γραπτή αγγλική γλώσσα ως alphabet το 1513.

 

 



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


1. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα: Tα άρθρα
Γραφή (Ignace Gelb),
Αλφάβητα (David Diringer),
Α,α (Γεώργιος Μπαμπινιώτης) και η
ενότητα Ελληνική Γλώσσα στον τόμο ΕΛΛΑΣ (Α΄ μέρος)


2. Εγκυκλοπαίδεια Britannica, 2011: Τα άρθρα
Writing (David Olson),
Alphabet (Olson-Diringer),
Language (Robert Robins) και
Phonetics.


3. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη: 
Το άρθρο Αλφάβητο


4. Bernard ComrieStephen atthewsMaria PolinskyRoger Woodard:  Οι Γλώσσες του Κόσμου 2003


5. Henriette Walter: Η Περιπέτεια των Γλωσσών της Δύσης, 1997 στα γαλλικά και 2004 στα ελληνικά.

6. Ignace Gelb: A study of Writing 1963

7. Roger Woodard: Greek Writing from Knossos to Homer. A Linguistic Interpretation of the Origin of the Greek Alphabet and the Continuity of Ancient Greek Literacy 1997


8.  Barry Powell: Homer and the Origin of the Greek Alphabet 1991
9.  Barry Powell: Who Invented the Alphabet: The Semites or the Greeks? 1998
10.Barry Powell: Writing: Theory and History of the Technology of Civilization 2008
1οα. Richard Vallance Janke and Alexandre Solcà:  High Correlation Linear A-Linear B
        vocabulary, grammar and orthography

10β. Ιurii Mosenkis: Hellenic Origin of Europe: Formation of the Greeks 2016

10γ.Ιurii Mosenkis: Cucuteni-Trypillia -Troy - Greece  2018

11.Francisco Adrados: Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2003
11α.Francisco Adrados: Historia de la fabula greco - latino  ( 3 τόμοι)  1979 -  1987) 

12.Eric A. Havelock: The Literate Revolution in Greece and its Cultural Consequences, 1982
13.Eric A. Havelock: Origins of Western Literacy 1976
13 Eric A. Havelock: The Muse Learns to Write 1986 


14.Τσαρλς Φρήμαν: Το Ελληνικό Επίτευγμα 1999


15.A. Kirchoff: Μελέτες για την Ιστορία του Ελληνικού Αλφαβήτου 1887


16.Geoffrey SampsonWriting Systems 1985


17.Μηνάς Τσικριτσής: Γραμμική Α. Συμβολή στην Κατανόηση μιας Αιγαιακής Γραφής 2001


18.Γκάρεθ Όουενς: Λαβύρινθος - Γραφές και Γλώσσες της Μινωικής και Μυκηναϊκής Κρήτης 2004

19.Γεώργιος Μπαμπινιώτης: Σύντομη Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 2002
20.Γεώργιος Μπαμπινιώτης: Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, το εισαγωγικό μέρος.

21.Steven Fisher: A history of Writing 2001

22. Αδαμάντιος Σάμψων:  Μύκονος. Ο Nεολιθικός οικισμός της Φτελιάς και η προϊστορική κατοίκηση στο νησί, Αθήνα 1997 (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων)

23. Αδαμάντιος Σάμψων: Προϊστορία του Αιγαίου. Παλαιολιθική, Μεσολιθική, Νεολιθική, εκδόσεις Ατραπός 2006.




 ΟΙ  ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ  ΣΤΟ  ΚΕΙΜΕΝΟ


Eric A. Havelock, Βρεταννός κλασσικιστής. Υπήρξε καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τορόντο, υπεύθυνος κλασσικών σπουδών στα πανεπιστήμια του Harvard και του Yale, συγγραφέας των έργων «The Greek Concept of Justice», «The Literate Revolution in Greece and its Cultural Consequences», «The Mouses Learn to Write», «The Origins of the Western Literacy». Πέθανε το 1988.

Marshall McLuhan, (1911 –1980) Καναδός επιμορφωτής, φιλόσοφος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, και θεωρητικός - βασικός δημιουργός της θεωρίας των επικοινωνιών. Μεταξύ των έργων του το «The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man» και το «The Medium is the Massage»

Ignace J. Gelb, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, Ινστιτούτο Μελετών Ανατολής, Τμήματα Γλωσσολογίας και Γλωσσών Εγγύς Ανατολής και συγγραφέας του έργου «A Study of Writing».
Ήταν ο συντάκτης του άρθρου Writing στην εγκυκλοπαίδεια Britannica. Μετά το θάνατό του (1985) η σύνταξη του άρθρου ανατέθηκε αρχικά στον David Diringer και στη συνέχεια στον David R. Olson. Το άρθρο Γραφή στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα αποτελεί μετάφραση  του δικού του άρθρου Writing στην Britannica.


David Diringer, Αναγνώστης σημιτικών επιγραφών στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ 1966–68, θεμελιωτής και διευθυντής του Μουσείου Αλφαβήτου του Τελ-Αβίβ στο Ισραήλ, συγγραφέας του έργου «The alphabet: A Key to the History of Mankind » και εκ των συντακτών του άρθρου Alphabet της Britannica.

David R. Olson, Καθηγητής στο Ontario Institute for Studies in Education, Toronto. Συγγραφέας του «The World on Paper: The Conceptual and Cognitive Implications of Writing and Reading».
Εκ των συντακτών του άρθρου Alphabet και συντάκτης του άρθρου Chinese Writing και του σημερινού άρθρου Writing της Britannica.

Barry B. Powell,
επίτιμος καθηγητής κλασσικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison, και συγγραφέας των έργων «Homer and the Origin of the Greek Alphabet», «Writing: Theory and History of the Technology of Civilization», «Classical Myth».

Roger Woodard, Καθηγητής Κλασσικής Φιλολογίας και Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Μπούφαλο (Κρατικό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης). Είναι συγγραφέας του «Greek Writing from Knossos to Homer». το κεφάλαιο  "Συστήματα Γραφής στο βιβλίο των Bernard Comrie, Stephen Matthews, Maria Polisky, Roger Woodards "Οι γλώσσες τιυ κόσμου"

Robert Henry Robins, ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας, στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Συγγραφέας του «General Linguistics» και συντάκτης του άρθρου Language της Britannica.

Geoffrey Sampson, Βρεταννός γλωσσολόγος, συγγραφέας των έργων «Writing Systems» και «Corpus Linguistics»

Henriette Walter,
Επίτιμος Καθηγήτρια της Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Άνω Βρετάνης (Γαλλία) και συγγραφέας των έργων «Η Περιπέτεια των Γλωσσών της Δύσης» και «De la musaraigne etrusque a la baleine bleue».

Francisco Adrados, επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Complutense της Μαδρίτης και μέλος της Ισπανικής Βασιλικής Ακαδημίας. Είναι ειδικός σε θέματα ελληνικής γλώσσας και σε θέματα ινδοευρωπαϊκής και γενικής γλωσσολογίας. Μεταξύ των πολυάριθμων βιβλίων του και δημοσιεύσεών του περιλαμβάνεται και το «Hιstoria de la Lengua Griega»

Γεώργιος Μπαμπινώτης, καθηγητής της Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και εμπνευστής  επικεφαλής και καθοδηγητής της ομάδας σύνταξης των γνωστών λεξικών.

Μανόλης Ανδρόνικος (1919-1992), γνωστός σε όλους αρχαιολόγος και καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Απόστολος Αρβανιτόπουλος (1874-1942), διαπρεπής αρχαιολόγος και φιλόλογος. Εκ των πρώτων που υποστήριξαν με επιχειρήματα τον συλλαβικό χαρακτήρα της φοινικικής γραφής. 

Αδαμάντιος Σάμψων, αρχαιολόγος ερευνητής, καθηγητής  της προϊστορικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου. Μεταξύ των πολυάριθμων δημοσιεύσεών του τα έργα του "Προϊστορία του Αγαίου" και "Προϊστορική αρχαιολογία ανά τη Μεσόγειο"

Θεόδωρος Γ. Γιαννόπουλος, δρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ruprecht-Karl της Χαϊδελβέργης, συγγραφέας του "Πόθεν και πότε οι Έλληνες;" (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2013).


Ιωάννης Κουμερτάς Περιηγητής


Δεν υπάρχουν σχόλια: